| Historia langobardorum
|
la Historia Langobardorum di
Paolo Diacono Libro Terzo
Igitur aliquanti ex ducibus
Langobardorum cum valido exercitu Gallias ingrediuntur. Horum adventum
vir Dei Hospitius, qui apud Niceam erat inclausus, sancto sibi revelante
Spiritu, longe ante praevidit eiusdemque urbis civibus, quae mala inminerent,
praedixit. Erat enim vir iste magnae abstinentiae et probabilis vitae;
qui constrictus ad carnem catenis ferreis, induto desuper cilicio, solo
pane in cibo cum paucis dactilis utebatur. In diebus autem quadragesimae
radicibus herbarum Aegyptiarum, quibus heremitae utuntur, exhibentibus
sibi negotiatoribus, alebatur. Per hunc Dominus magnas virtutes operari
dignatus est, quae scriptae habentur in libris venerabilis viri Gregorii
Toronensis episcopi. Igitur vir iste sanctus adventum Langobardorum in
Gallias hoc modo praedixit: "Venient" inquit "Langobardi in Gallias et
devastabunt civitates septem, eo quod increverit malitia eorum in conspectu
Domini. Est enim omnis populus periuriis deditus, furtis obnoxius, rapinis
intentus, homicidiis prumptus, in quibus non est iustitiae fructus: non
decimae dantur, non pauper alitur, non tegitur nudus, non suscipitur hospitio
peregrinus. Ideo haec plaga ventura est super populum istum". Monachis
quoque suis praecipiens dixit: "Abscedite et vos a loco isto, auferentes
vobiscum quae habetis. Ecce enim gens appropriat quam praedixi". Dicentibus
autem illis: "Non relinquimus te, sanctissime pater", ait: "Nolite timere
pro me. Futurum est enim, ut inferant mihi iniurias, sed non nocebunt usque
ad mortem". Discedentibus autem monachis, advenit exercitus Langobardorum.
Qui dum cuncta quae reppererat vastaret, ad locum ubi vir sanctus inclausus
erat pervenit. At ille per fenestram turris se eis ostendit. Illi vero
circumeuntes turrem, dum aditum quaererent, per quem ad eum ingredi possent,
et minime invenirent, duo ex eis ascendentes tectum, discoperierunt illud.
Et videntes eum cinctum catenis indutumque cilicio, dicunt: "Hic malefactor
est et homicidium fecit, ideo in his ligaminibus vinctus tenetur". Vocatumque
interpretem, sciscitantur ab eo, quid mali fecerit, ut tali supplicio artaretur.
At ille fatetur, se homicidam esse omniumque criminum reum. Tunc unus,
extracto gladio, ut caput eius amputaret, mox eius dextera in ipso ictu
suspensa diriguit, nec eam ad se potuit revocare. Qui relictum gladium
terrae deiecit. Haec videntes socii eius, clamorem in caelo dederunt, flagitantes
a sancto, ut, quid eis agendum esset, clementer insinuaret. Ipse vero imposito
salutis signo arens brachium sanitatis restituit. Langobardus autem qui
sanatus fuerat ad fidem Christi conversus, statim clericus, deinde monachus
effectus est atque in eodem loco usque ad finem vitae suae in Dei servitio
permansit. Beatus vero Hospitius dum Langobardis Dei verbum loqueretur,
duo duces, qui eum venerabiliter audierunt, incolomes patriae redditi sunt;
quidam vero, qui eius verba despexerant, in ipsa Provincia miserabiliter
perierunt. Igitur devastantibus Langobardis Gallias, Amatus patricius
Provinciae, qui Gunthramno regi Francorum parebat, contra eos exercitum
duxit, commissoque bello, terga vertit ibique extinctus est. Tantamque
tunc stragem Langobardi de Burgundionibus fecerunt, ut non possit colligi
numerus occisorum. Ditatique inaestimabili praeda ad Italiam revertuntur.
Quibus disce[n]dentibus, Eunius, qui et Mummulus, accersitus a rege, patriciatus
honorem emeruit. Inruentibus autem iterum Langobardis in Gallias et usque
Mustiascalmes accedentibus, qui locus Ebredunensi adiacet civitati, Mummulus
exercitum movit et cum Burgundionibus illuc proficiscitur. Circumdatisque
Langobardis cum exercitu, factis etiam concidibus per devia silvarum, inruit
super eos multosque ex eis interfecit; nonnullos vero cepit et regi suo
Gunthramno direxit. Langobardi quoque, his patratis, ad Italiam sunt regressi.
Post haec Saxones, qui cum Langobardis in Italiam venerant, in Gallias
prorumpunt et intra terretorium Regensem, id est apud Stablonem villam,
castra constituunt, discurrentes per villas urbium vicinarum, diripientes
praedas, captivos abducentes vel etiam cuncta vastantes. Quod cum Mummulus
conperisset, super eos cum exercitu inruit multosque ex ei interfecit;
donec nox finem faceret, caedere non cessavit. Ignaros enim reppererat
homines et nihil de his quae accesserant autumantes. Mane autem facto,
statuunt Saxones exercitum, praeparantes se fortiter ad bellum; sed intercurrentibus
nuntiis, pacem fecerunt, datisque muneribus Mummulo, relictis captivis
et universa praeda, ad Italiam revertuntur. Igitur regressi saxones
in Italiam, adsumptis secum uxoribus atque parvulis suis vel omni supellectili,
rursum ad Gallias deliberant redire, scilicet ut a Sigiberto rege suscepti,
eius possint adiutorio ad patriam remeare. Certum est autem hos Saxones
ideo ad Italiam cum uxoribus et parvulis advenisse, ut in ea habitare deberent;
sed, quantum datur intellegi, noluerunt Langobardorum imperiis subiacere.
Sed neque eis a Langobardis permissum est in proprio iure subsistere, ideoque
aestimantur ad suam patriam repedasse. Hi Gallias ingressuri, duos ex se
cuneos faciunt; et unus quidem cuneus per Niceam urbem, alter vero per
Ebredunum ingressus est, illa revertens via, quam anno superiore tenuerat.
Hi, quia tempus messium erat, colligentes ac triturantes frumenta, comedebant
ac suis animantibus ad esum praebebant. Depraedabantur pecora, sed nec
ab incendiis abstinebant. Qui cum ad Rodanum amnem pervenissent, ut transmeato
eo, regno se Sigiberti conferrent, occurrit eis Mummulus cum valida multitudine.
Tunc illi valde viso eo timentes, datis pro redemptione sua multis auri
nummismatibus Rodanum transire permissi sunt. Qui dum ad Sigibertum regem
pergunt, multos in itinere negotiatione sua deceperunt, venundantes regulas
aeris, quae ita, nescio quomodo, erant coloratae, ut auri probati atque
examinati speciem simularent. Unde nonnulli hoc dolo seducti, dantes aurum
et aes accipientes, pauperes sunt effecti. Pervenientes tamen ad regem
Sigibertum, ad locum unde prius egressi fuerant redire permissi sunt.
Qui dum ad suam patriam venissent, invenerunt eam a Suavis et aliis gentibus,
sicut supra commemoravimus, retineri. Contra quos insurgentes, conati sunt
eos extrudere ac delere. At illi optulerunt eis tertiam partem regionis,
dicentes: "Simul possumus vivere et sine conlisione communiter habitare".
Cumque illi nullo modo adquiescerent, dehinc optulerunt eis medietatem;
post haec duas partes, sibi tantum tertiam reservantes. Nolentibus autem
illis, optulerunt cum terra etiam omnia pecora, tantum ut a bello cessarent.
Sed nec hoc Saxones adquiescentes, certamen expetunt atque inter se ante
certamen, qualiter uxores Suavorum dividerent, statuunt. Sed non eis ut
putabant evenit. Nam commisso proelio, viginti milia ex eis interempta
sunt, Suavorum vero quadringenti octoginta ceciderunt, reliqui vero victoriam
capiunt. Sex milia quoque Saxonum, qui bello superfuerant, devoverunt,
se neque barbam neque capilIos incisuros, nisi se de Suavis hostibus ulciscerentur.
Qui iterum pugnam adgredientes vehementer adtriti sunt, et sic a bello
quieverunt. Mummulo porrexit eumque citius adventare dixit. Quo conperto,
Zaban et Rodanus exinde mox ad propria discesserunt. His auditis, Amo,
collecta omni praeda, Italiam rediturus proficiscitur; sed resistentibus
nivibus, praedam ex magna parte relinquens, vix cum suis Alpinum tramitem
erumpere potuit a sic ad patriam pervenit. His diebus advenientibus
Francis, Anagnis castrum, quod super Tridentum io confinio Italiae positum
est, se eisdem tradidit. Quam ob causam comes Langobardorum de Lagare,
Ragilo nomine, Anagnis veniens depraedatus est. Qui dum cum praeda reverteretur,
in campo Rotaliani, ab obvio sibi duce Francorum Chramnichis cum pluribus
e suis peremptus est. Qui Chramnichis non multum post tempus Tridentum
veniens devastavit. Quem subsequens Euin Tridentinus dux, in loco qui Salurnis
dicitur, suis cum sociis interfecit praedamque omnem quam ceperat excussit
expulsisque Francis, Tridentinum territorium recepit. Hoc tempore
Sigibertus rex Francorum occisus est fraude Hilperici, germani sui, cum
quo bellum inierat, regnumque eius Childebertus, eiusdem filius, adhuc
puerulus, cum Brunichilde matre regendum suscepit. Euin quoque dux Tridentinorum,
de quo praemisimus, accepit uxorem filiam Garibaldi Baioariorum regis.
Per haec tempora apud Constantinopolim, ut supra praemissum est, iustinus
minor regnabat, vir in omni avaritia deditus, contemptor pauperum, senatorum
spoliator. Cui tanta fuit cupiditatis rabies, ut arcas iuberet ferreas
fieri, in quibus ea quae rapiebat auri talenta congereret. Quem etiam ferunt
in heresim Pelagianam dilapsum. Hic cum a divinis mandatis aurem cordis
averteret, iusto Dei iudicio amisso rationis intellectu amens effectus
est. Hic Tiberium Caesarem adscivit, qui eius palatium vel singulas provincias
gubernaret, hominem iustum, utilem, strenuum, sapientem, elemosinarium,
in iudiciis aequum, in victoriis clarum et, quod his omnibus supereminet,
verissimum christianum. Hic cum multa de thesauris quos Iustinus adgregaverat
pauperibus erogaret, Sophia Augusta frequentius eum increpabat, quod rem
publicam redigisset in paupertatem, dicens: "Quod ego multis annis congregavi,
tu infra paucum tempus prodige dispergis". Agebat autem ille: "Confido
in Domino, quia non deerit pecunia fisco nostro, tantum ut pauperes elemosinam
accipiant aut captivi redimantur. Hoc est enim magnum thesaurum, dicente
Domino: "Thesaurizate vobis thesauros in caelo, ubi neque aerugo neque
tinea corrumpit, et ubi fures non effodiunt nec furantur". Ergo de his
quae Dominus tribuit congregemus thesauros in caelo et Dominus nobis augere
dignabitur in saeculo". Igitur Iustinus cum undecim annis regnasset, amentiam,
quam incurrerat, tandem cum vita finivit. [Bella sane, quae per Narsetem
patricium Gothis vel Francis inlata superius per anticipationem diximus,
huius temporibus gesta sunt.] Denique et cum Roma temporibus Benedicti
papae, vastantibus omnia per circuitum Langobardis, famis penuria laboraret,
multa milia frumenti navibus ab Aegypto dirigens, eam suae studio misericordiae
relevavit. Mortuo igitur Iustino, Tiberius Constantinus, Romanorum
regum quinquagesimus, sumpsit imperium. Hic cum, ut superius diximus, sub
Iustino adhuc Caesar palatium regeret et multas cottidie elemosinas faceret,
magnam ei Dominus auri copiam subministravit. Nam deambulans per palatium
vidit in pavimento domus tabulam marmoream, in qua erat crux dominica sculpta,
et ait: "Crucem Domini frontem nostram et pectora munire debemus, et ecce
eam sub pedibus conculcamus". Et dicto citius iussit eandem tabulam auferri.
Defossamque tabulam atque erectam, inveniunt subter et aliam hoc Signum
habentem. Qui et ipsam iussit auferri. Qua amota, repperiunt et tertiam.
Iussuque eius cum et haec fuisset ablata, inveniunt magnum thesaurum habentem
supra mille auri centenaria. Sublatumque aurum, pauperibus adhuc abundantius
quam consueverat largitur. Narsis quoque patricius Italiae cum in quadam
civitate intra Italiam domum magnam haberet, cum multis thesauris ad supra
memoratam urbem advenit; ibique in domo sua occulte cisternam magnam fodit,
in qua multa milia centenariorum auri argentique reposuit. Interfectisque
omnibus consciis, uni tantummodo seni haec per iuramentum ab eo exigens
commendavit. Defuncto vero Narsete, supradictus senex ad Caesarem Tiberium
veniens, dixit: "Si" inquit "mihi aliquid prodest, magnam rem tibi, Caesar,
edicam". Cui ille: "Dic" ait "quod vis; proderitenim tibi, si quid nobis
profuturum esse narraveris". "Thesaurum" inquit "Narsetis reconditum habeo
quod in extremo vitae positus celare non possum." Tunc Caesar Tiberius
gavisus mittit usque ad locum pueros suos. [P]r[a]ecedente vero sene hi
secuntur attoniti; pervenientesque ad cisternam, deopertamque ingrediuntur.
In qua tantum aurum vel argentum repertum est, ut per multos dies vix a
deportantibus potuisset evacuari. Quae ille paene omnia secundum suum morem
erogatione largiflua dispensavit egenis. Hic cum augustalem coronam accepturus
esset, eumque iuxta consuetudinem ad spectaculum circi populus expectaret,
insidias ei praeparans [Sophia Augusta], ut Iustinianum, Iustini nepotem,
ad dignitatem imperatoriam sublimaret: ille per loca sancta prius procedens,
dehinc vocatum ad se pontificem urbis, cum consulibus ac praefectis palatium
ingressus, indutus purpura, diademate coronatus, throno imperiali inpositus,
cum immensis laudibus in regni est gloria confirmatus. Quod eius adversarii
audientes nihilque ei, qui in Deo spem suam posuerat, officere valentes,
magno sunt confusianis pudore cooperti. Transactis autem paucis diebus,
adveniens Iustinianus, pedibus se proiecit imperatoris, ab meritum gratiae
quindecim ei auri centenaria deferens. Quem ille secundum patientiae suae
ritum colligens, sibi in palatio assistere iussit. Sophia vero Augusta,
immemor promissionis quam condam in Tiberium habuerat, insidias ei temptavit
ingerere. Procedente autem ea ad villam, ut iuxta ritum imperiale triginta
diebus ad vindemiam iocundaretur, vacata clam Iustiniano, valuit eum sublimare
in regna. Quo comperto, Tiberius cursu veloci Constantinopolim regreditur
adprehensamque Augustam omnibus thesauris spoliavit, solum ei victus cottidiani
alimentum relinquens. Segregatisque pueris eius ab ea, alias de fidelibus
suis posuit, qui ei parerent, mandans prorsus, ut nullus de anterioribus
ad eam haberet accessum. Iustinianum, vero verbis solummodo obiurgatum,
tanto in posterum amore dilexit, ut filio eius filiam suam promitteret
rursumque filio suo filiam eius expeteret. Sed haec res, quam ob causam
nescio, ad effectum minime pervenit. Huius exercitus ob ea directus Persas
potentissime debellavit; victorque regrediens, tantam molem predae cum
viginti pariter elefantis detulit, ut humanae crederetur posse sufficere
cupiditati. Ad hunc Hilpericus Francorum rex suos legatos dirigens,
multa ab ea ornamenta, aureas etiam singularum librarum suscepit, habentes
ab una parte effigiem imperatoris et scriptum in circulo: TIBERII. CONSTANTINI.
PERPETVI. AVGVSTI, ab alia vero parte habentes quadrigam et ascensorem
continentes scriptum: GLORIA. ROMANORVM. Huius in diebus beatus Gregorius
diaconus, qui post papa extitit, cum esset apocrisarius, apud eandem regiam
urbem, Morales libros composuit Euthiciumque eiusdem urbis episcopum de
resurrectione errantem in conspectu eiusdem Augusti superavit. Hac etiam
tempestate Faroald, primus Spolitanorum dux, cum Langobardorum exercitu
Classem invadens, opulentam urbem spoliatam cunctis divitiis nudam reliquit.
Mortuo vero apud Aquileiam patriarcha Probino, qui ecclesiam unum rexerat
annum, eidem ecclesiae sacerdos Helias praeficitur. Tiberius igitur
Constantinus postquam imperium septem rexerat annis, sentiens sibi diem
mortis imminere, una cum consilio Sophiae Augustae Mauricium, genere Cappadocem,
virum strenuum, ad imperium elegit, ornatamque suam filiam regalibus ornamentis,
ei eam tradidit, dicens: "Sit tibi imperium meum cum hac puella concessum.
Utere eo felix, memor semper, ut aequitate et iustitia delecteris". Haec
postquam dixit, de hac luce ad aeternam patriam migravit, magnum luctum
populis de sua morte relinquens. Fuit enim summae bonitatis, in elemosinis
promptus, in iudiciis iustus, in iudicando cautissimus, nullum despiciens,
sed omnes in bona voluntate complectens; omnes diligens, ipse quoque est
dilectus a cunctis. Quo defuncto, Mauricius indutus purpura, redimitus
diademate, ad circum processit, adclamatisque sibi laudibus, largita populo
munera, primus ex Grecorum genere in imperio confirmatus est. At
vero Langobardi cum per annos decem sub potestate ducum fuissent, tandem
communi consilio Authari, Clephonis filium supra memorati principis, regem
sibi statuerunt. Quem etiam ob dignitatem Flavium appellarunt. Quo praenomine
omnes qui postea fuerunt Langobardorum reges feliciter usi sunt. Huius
in diebus ob restaurationem regni duces qui tunc erant omnem substantiarum
suarum medietatem regalibus usibus tribuunt, ut esse possit, unde rex ipse
sive qui ei adhaererent eiusque obsequiis per diversa officia dediti alerentur.
Populi tamen adgravati per Langobardos hospites partiuntur. Erat sane hoc
mirabile in regno Langobardorum: nulla erat violentia, nullae struebantur
insidiae; nemo aliquem iniuste angariabat, nemo spoliabat; non erant furta,
non latrocinia; unusquisque quo libebat securus sine timore pergebat.
Hoc tempore Mauricius imperator Childeperto regi Francorum quinquaginta
milia solidos per legatos suos direxit, ut cum exercitu super Langobardos
inrueret eosque de Italia exterminaret. Qui cum innumera Francorum multitudine
in Italiam subito introivit. Langobardi vero in civitatibus se communientes,
intercurrentibus legatis oblatisque muneribus, pacem cum Childeberto fecerunt.
Qui cum ad Gallias remeasset, cognito imperator Mauricius, quia cum Langobardis
foedus inierit, solidos, quos ei ob Langobardorum detrimentum dederat,
repetere coepit. Sed ille suarum virium potentia fretus, pro hac re nec
responsum reddere voluit. His ita gestis, Authari rex Brexillum civitatem
super Padi marginem positam expugnare adgressus est. In qua Droctulft dux
a Langobardis confugerat, seque partibus imperatoris tradens, sociatus
militibus, Langobardorum exercitui fortiter resistebat. Iste ex Suavorum,
hoc est Alamannorum, gente oriundus, inter Langobardos creverat et, quia
erat forma idoneus, ducatus honorem emeruerat; sed cum occasionem ulciscendae
suae captivitatis repperit, contra Langobardorum ilico arma surrexit. Adversus
quem Langobardi gravia bella gesserunt, tandemque eum cum militibus quos
iuvabat exuperantes, Ravennam cedere compulerunt. Brexillus capta est,
muri quoque eius solum ad usque destructi sunt. Post haec Authari rex cum
Smaracdo patricio, qui tunc Ravennae preerat, usque in annum tertium pacem
fecit. Huius sane Droctulft, de quo praemisimus, amminiculo saepe
Ravennatium milites adversum Langobardos dimicarunt, extructaque classe,
Langobardos, qui Classem urbem tenebant, hoc adiuvante pepulerunt. Cui,
cum vitae explesset terminum, honorabile sepulchrum ante limina Beati Vitalis
martyris tribuentes, tali eius laudes epitaphio extulerunt:
Clauditur hoc tumulo, tantum
sed corpore, Drocton;
Nam meritis toto vivit in orbe
suis.
Cum Bardis fuit ipse quidem,
nam gente Suavus;
Omnibus et populis inde suavis
erat.
Terribilis visu facies, sed
mente benignus,
Longaque robusto pectore barba
fuit.
Hic et amans semper Romana ac
publica signa,
Vastator genti adfuit ipse suae.
Contempsit caros, dum nos amat
ille, parentes,
Hanc patriam reputans esse,
Ravenna, suam.
Huius prima fuit Brexilli gloria
capti;
Quo residens cunctis hostibus
horror erat.
Quo Romana potens valuit post
signa iubare,
Vexillum primum Christus habere
dedit.
Inde etiam, retinet dum Classem
fraude Faroaldus,
Vindicet ut Classem, classibus
arma parat.
Puppibus exiguis decertans amne
Badrino,
Bardorum innumeras vicit et
ipse manus.
Rursus et in terris Avarem superavit
eois,
Conquirens dominis maxima lucra
suis.
Martyris auxilio Vitalis fultus,
ad istos
Pervenit victor saepe triumphos
ovans;
Cuius et in templis petiit sua
membra iacere,
Haec loca post mortem bustis
habere iubat.
Ipse sacerdotem moriens petit
ista Iohannem,
His rediit terris cuius amore
pio.
Denique post Benedictum papam
Pelagius Romanae ecclesiae pontifex absque iussione principis ordinatus
est, eo quod Langobardi Romam per circuitum obsiderent, nec posset quisquam
a Roma progredi. Hic Pelagius Heliae Aquileiensi episcopo, nolenti tria
capitula Calchidonensis synodi suscipere, epistolam satis utilem misit,
quam beatus Gregorius, cum esset adhuc diaconus, conscripsit. Interea
Childebertus rex Francorum bellum adversum Hispanos gerens, eosdem acie
superavit. Causa autem huius certaminis ista fuit. Childebertus rex Ingundem
sororem suam Herminigildo, Levigildi Hispanorum regis filio, in coniugium
tradiderat. Qui Herminigildus praedicatione Leandri episcopi Hispalensis
atque adhortatione suae coniugis ab Arriana heresi, qua pater suus languebat,
ad catholicam fidem conversus fuerat. Quem pater impius in ipso sacrato
paschali die securi percussum interemerat. Ingundis vero post mariti et
martyris funus de Hispanis fugiens, dum Gallias repedare vellet, in manus
militum incidens, qui in limite adversum Hispanos Gothos residebant, cum
parvo filio capta atque in Siciliam ducta est ibique diem clausit extremum.
Filius vero eius imperatori Mauricio Constantinopolim est transmissus.
Rursum Mauricius Augustus legatos ad Childebertum mittens, eum, ut contra
Langobardos in Italiam exercitum dirigeret, persuasit. Childebertus existimans
suam adhuc germanam apud Constantinopolim vivere, legatis Mauricii adquiescens,
ut suam possit sororem recipere, iterum adversus Langobardos Francorum
exercitum ad Italiam direxit. Contra quos dum Langobardorum acies properarent,
Franci et Alamanni dissensionem inter se ha bentes, sine ullius lucri conquisitione
ad patriam sunt reversi. Eo tempore fuit aquae diluvium in finibus
Venetia rum et Liguriae seu ceteris regionibus Italiae, quale post Noe
tempore creditur non fuisse. Factae sunt lavinae pos sessionum seu villarum,
hominumque pariter et animan tium magnus interitus. Destructa sunt itinera,
dissipatae viae, tantumtuncque Atesis fluvius excrevit, ut circa ba silicam
Beati Zenonis martyris, quae extra Veronensis ur bis muros sita est, usque
ad superiores fenestras aqua per tingeret, licet, sicut et beatus Gregorius
post papa scri psit, in eandem basilicam aqua minime introierit. Urbis
quoque eiusdem Veronensis muri ex parte aliqua eadem sunt inundatione subruti.
Facta est autem haec inundatio sexto decimo kalendas novembris. Sed tantae
coruscatio nes et tonitrua fuerunt, quantae fieri vix aestivo tempore solent.
Post duos quoque menses eadem urbs Veronen sium magna ex parte incendio
concremata est. In hac diluvii effusione in tantum apud urbem Ro
mam fluvius Tiberis excrevit, ut aquae eius super muros urbis influerent
et maximas in ea regiones occuparent. Tunc per alveum eiusdem fluminis
cum multa serpentium multitudine draco etiam mirae magnitudinis per urbem
transiens usque ad mare discendit. Subsecuta statim est hanc inundationem
gravissima pestilentia, quam inguina riam appellant. Quae tanta strage
populum devastavit, ut de inaestimabili multitudine vix pauci remanerent.
Pri mumque Pelagium papam, virum venerabilem, perculit et sine mora extinxit.
Deinde, pastore interempto, sese per populos extendit. In hac tanta tribulatione
beatissimus Gregorius, qui tunc levita erat, a cunctis generaliter papa
electus est. Qui dum septiformem laetaniam fieri ordinasset, intra unius
horae spatium, dum hi Deum deprecarentur, octuaginta ex eis subito ad terram
corruentes, spiritum exalarunt. Septiformis autem laetania ideo dicta est,
quia omnis urbis populus a beato Gregorio in septem partes deprecaturus
Dominum est divisus. In primo namque choro fuit omnis clerus, in secundo
omnes abbates cum monachis suis, in tertio omnes abbatissae cum congregationibus
suis, in quarto omnes infantes, in quinto omnes laici, in sexto universae
viduae, in septimo omnes mulieres coniugatae. Ideo autem de beato Gregorio
plura dicere obmittimus, quia iam ante aliquot annos eius vitam, Deo auxiliante,
texuimus. In qua quae dicenda fuerant iuxta tenuitatis nostrae vires universa
descripsimus. Hoc tempore isdem beatus Gregorius Augustinum et Mellitum
et Iohannem cum aliis pluribus monachis timentibus Deum in Brittaniam misit
eorumque praedicatione ad Christum Anglos convertit. His diebus,
defuncto Helia Aquileiensi patriarcha postquam quindecim annos sacerdotium
gesserat, Severus huic succedens regendam suscepit ecclesiam. Quem Smaracdus
patricius veniens de Ravenna in Gradus, per semet ipsum e basilica extrahens,
Ravennam cum iniuria duxit cum aliis tribus ex Histria episcopis, id est
Iohanne Parentino et Severo atqueVindemio, necnon etiam Antonio iam sene
Ecclesiae defensore. Quibus comminans exilia atque violentiam inferens,
communicare conpulit Iohanni Ravennati episcopo, trium capitulorum damnatori,
qui a tempore papae Vigilii vel Pelagii a Romanae Ecclesiae desciverat
societate. Exempto vero anno, e Ravenna ad Gradus reversi sunt. Quibus
nec plebs communicare voluit, nec ceteri episcopi eos receperunt. Smaracdus
patricius a daemonio non iniuste correptus, successorem Romanum patricium
accipiens, Constantinopolim remeavit. Post haec facta est sinodus decem
episcoporum in Mariano, ubi receperunt Severum patriarcham Aquilei .ensem
dantem libellum erroris sui, quia trium capitulorum damnatoribus communicarat
Ravennae. Nomina vero episcoporum qui se ab hoc scismate cohibuerunt haec
sunt: Petrus de Altino, Clarissimus [Concordiensis], Ingenuinus de Sabione,
Agnellus Tridentinus, Iunior Veronensis, Horontius Vicentinus, Rusticus
de Tarvisio, Fonteius Feltrinus, Agnellus de Acilo, Laurentius Bellunensis,
Maxentius Iuliensis et Adrianus Polensis. Cum patriarcha autem communicaverunt
isti episcopi: Severus, Parentinus Iohannes, Patricius, Vindemius et Iohannes.
Hac tempestate rex Authari ad Histriam exercitum misit; cui exercitui Euin
dux Tridentinus praefuit. Qui post praedas et incendia, facta pace in annum
unum, magnam pecuniam regi detulerunt. Alii quoque Langobardi in insula
Comacina Francionem magistrum militum, qui adhuc de Narsetis parte fuerat
et iam se per viginti annos continuerat, obsidebant. Qui Francio post sex
menses obsidionis suae Langobardis eandem insulam tradidit, ipse vero,
ut optaverat, dimissus a rege, cum sua uxore et supellectili Ravennam properavit.
Inventae sunt in eadem insula divitiae multae, quae ibi de singulis fuerant
civitatibus commendatae. At vero Flavius rex Authari legatos ad Childebertum
misit, petens eius germanam suo matrimonio sociari. Cumque Childebertus,
acceptis muneribus a Langobardorum legatis, suam germanam eorum regi se
daturum promisisset, advenientibus tamen Gothorum de Hispania legatis,
eandem suam germanam, eo quod gentem illam ad fidem catholicam conversam
fuisse cognoverat, repromisit. Inter haec legationem ad imperatorem
Mauricium direxit, mandans ei, ut, quod prius non fecerat, nunc contra
Langobardorum gentem bellum susciperet atque cum eius consilio eos ab Italia
removeret. Qui nihil moratus, exercitum suum ad Langobardorum debellationem
in Italiam direxit. Cui Authari rex et Langobardorum acies non segniter
obviam pergunt proque libertatis statu fortiter confligunt. In ea pugna
Langobardi victoriam capiunt; Franci vehementer caesi, nonnulli capti,
plurimi etiam per fugam elapsi vix ad patriam revertuntur. Tantaque ibi
strages facta est de Francorum exercitu quanta usquam alibi non memoratur.
Mirandum sane est cur Secundus, qui aliqua de Langobardorum gestis scripsit,
hanc tantam eorum victoriam praeterierit, cum haec quae praemisimus de
Francorum interitu in eorum historia eisdem ipsis paene verbis exarata
legantur. Flavius vero rex Authari legatos post haec ad Baioariam
misit, qui Garibaldi eorum regis filiam sibi in matrimonium peterent. Quos
ille benigne suscipiens, Theudelindam suam filiam Authari se daturum promisit.
Qui legati revertentes cum haec Authari nuntiassent, ille per semet ipsum
suam sponsam videre cupiens, paucis secum sed expeditis ex Langobardis
adhibitis, unumque sibi fidelissimum et quasi seniorem secum ducens, sine
mora ad Baioariam perrexit. Qui cum in conspectum Garibaldi regis iuxta
morem legatorum introducti essent et is qui cum Authari quasi senior venerat
post salutationem verba, ut moris est, intulisset: Authari, cum a nullo
illius gentis cognosceretur, ad regem Garibaldum propinquius accedens ait:
"Dominus meus Authari rex me proprie ob hoc direxit, ut vestram filiam,
ipsius sponsam, quae nostra domina futura est, debeam conspicere, ut qualis
eius forma sit, meo valeam domino certius nuntiare". Cumque rex haec audiens
filiam venire iussisset, eamque Authari, ut erat satis eleganti forma,
tacito nutu contemplatus esset, eique satis per omnia conplacuisset, ait
ad regem: "Quia talem filiae vestrae personam cernimus, ut eam merito nostram
reginam fieri optemus, si placet vestrae potestati, de eius manu, sicut
nobis postea factura est, vini poculum sumere preoptamus". Cumque rex id
ut fieri deberet, annuisset, illa, accepto vini poculo, ei prius qui senior
esse videbatur propinavit. Deinde cum Authari, quem suum esse sponsum nesciebat,
porrexisset, ille, postquam bibit ac poculum redderet, eius manum, nemine
animadvertente, digito tetigit dexteramque suam sibi a fronte per nasum
ac faciem produxit. Illa hoc suae nutrici rubore perfusa nuntiavit. Cui
nutrix sua ait: "Iste nisi ipse rex et sponsus tuus esset, te omnino tangere
non auderet. Sed interim sileamus, ne hoc patri tuo fiat cognitum. Re enim
vera digna persona est, quae tenere debeat regnum et tuo sociari coniugio".
Erat autem tunc Authari iuvenili aetate floridus, statura decens, candido
crine perfusus et satis decorus aspectu. Qui mox, a rege comeatu accepto,
iter patriam reversuri arripiunt deque Noricorum finibus festinanter abscedunt.
Noricorum siquidem provincia, quam Baioariorum populus inhabitat, habet
ab oriente Pannoniam, ab occidente Suaviam, a meridie Italiam, ab aquilonis
vero parte Danubii fluenta. Igitur Authari cum iam prope Italiae fines
venisset secumque adhuc qui eum deducebant Baioarios haberet, erexit se
quantum super equum cui praesidebat potuit et toto adnisu securiculam,
quam manu gestabat, in arborem quae proximior aderat fixit eamque fixam
reliquit, adiciens haec insuper verbis: "Talem Authari feritam facere solet".
Cumque haec dixisset, tunc intellexerunt Baioarii qui cum eo comitabantur,
eum ipsum regem Authari esse. Denique post aliquod tempus, cum propter
Francorum adventum perturbatio Garibaldo regi advenisset, Theudelinda,
eius filia, cum suo germano nomine Gundoald ad Italiam confugiit seque
adventare Authari suo sponso nuntiavit. Cui statim ille obviam cum magno
apparatu nuptias celebraturus in campum Sardis, qui super Veronam est,
occurrens, eandem cunctis laetantibus in coniugium idus maias accepit.
Erat autem tunc ibi inter ceteros Langobardorum duces Agilulf dux Taurinensium
civitatis. Quo in loco cum perturbato aere lignum quoddam, quod in regiis
septis situm erat, cum magno tonitruorum fragore vi fulminis ictum fuisset,
habebat tunc Agilulf quendam de suis aruspicem puerum, qui per artem diabolicam,
quid futurum portenderent ictus fulminum, intellegebat. Qui secrete, cum
Agilulf ad requisita naturae resideret, eidem dixit: "Mulier ista, quae
modo regi nostro nupsit, tua non post multum coniux futura est". Quod ille
audiens, caput se eius amputaturum, si hac de re amplius aliquid diceret,
comminatus est. Cui ille: "Ego quidem" inquit "occidi possum, [sed fata
nequeunt immutari]; nam certe ad hoc ista in hanc patriam femina venit,
ut tuis debeat nuptiis copulari". Quod ita quoque post factum est. Hoc
tempore, quam ob causam incertum, Ansul cognatus regis Authari, apud Veronam
est interfectus. Hac etiam tempestate Grippo, legatus Childeberti
regis Francorum, cum a Constantinopoli remeasset et eidem regi suo, quomodo
honorifice ab imperatore Mauricio susceptus fuisset, nuntiasset, et quia
iniurias, quas apud Carthaginem perpessus fuerat, imperator ad voluntatem
Childeberti regis ultum iri promisisset: Childebertus confestim iterato
in Italiam exercitum Francorum cum viginti ducibus ad debellandam Langobardorum
gentem direxit. E quibus ducibus Audoaldus et Olo et Cedinus eminentiores
fuerunt. Sed Olo cum inportune ad Bilitionis castrum accessisset, iaculo
sub mamilla sauciatus cecidit et mortuus est. Reliqui vero Franci cum egressi
fuissent ad praedandum, a Langobardis inruentibus passim per loca singula
prostemebantur. At vero Audoaldus et sex duces Francorum ad Mediolanensium
urbem advenientes, ibi eminus in campestribus castra posuerunt. Quo loco
ad eos imperatoris legati venerunt, nuntiantes adesse exercitum in solatio
eorum dicentesque quia: "Post triduum cum eisdem veniemus et hoc vobis
erit signum: cum videritis villae huius, quae in monte sita est, domus
incendio concremari et fumum incendii ad caelos usque sustolli, noveritis
nos cum exercitu, quem pollicemur, adventare". Sed expectantes Francorum
duces diebus sex iuxta placitum, nullum ex his [de] quibus legati imperatoris
promiserant, venisse, contemplati sunt. Cedinus autem cum tredecim ducibus
laevam Italiae ingressus, quinque castella cepit, a quibus etiam sacramenta
exegit. Pervenit etiam exercitus Francorum usque Veronam, et deposuerunt
castra plurima per pacem post sacramenta data, quae se eis crediderant
nullum ab eis dolum existimantes. Nomina autem castrorum quae diruerunt
in territorio Tridentino ista sunt: Tesana, Maletum, Sermiana, Appianum,
Fagitana, Cimbra, Vitianum, Bremtonicum, Volaenes, Ennemase, et duo in
Alsuca et unum in Verona. Haec omnia castra cum diruta essent a Francis,
cives universi ab eis ducti sunt captivi. Pro Ferruge vero castro, intercedentibus
episcopis Ingenuino de Savione et Agnello de Tridento, data est redempio,
per caput uniuscuiusque viri solidus unus usque ad solidos sexcentos. Interea
Francorum exercitum, cum esset tempus aestivum, propter inconsueti aeris
incommoditatem, desenteriae morbus graviter exagitare coepit, quo morbo
plures ex eis interierunt. Quid plura? Cum per tres menses Prancorum exercitus
Italiam pervagaret nihilque proficeret neque se de inimicis ulcisci posset,
eo quod se in locis firmissimis contulissent, neque regem attingere valeret,
de quo ultio fieret, qui se intra Ticinensem munierat urbem, ut diximus,
infirmatus aeris intemperantia ac fame constrictus exercitus redire ad
propria destinavit. Qui revertentes ad patriam, in tantum famis penuriam
perpessi sunt, ut prius vestimenta propria, insuper etiam et arma ad coemendum
victum praeberent, quam ad genitale solum pertingerent. Circa haec
tempora putatur esse factum, quod de Authari rege refertur. Fama est enim,
tunc eundem regem per Spoletium Beneventum pervenisse eandemque regionem
cepisse et usque etiam Regium, extremam Italiae civitatem vicinam Siciliae,
perambulasse; et quia ibidem intra maris undas columna quaedam esse posita
dicitur, usque ad eam equo sedens accessisse eamque de hastae suae cuspide
tetigisse, dicens: "Usque hic erunt Langobardorum fines". Quae columna
usque hodie dicitur persistere et columna Authari appellari.
Fuit autem primus Langobardorum dux in Benevento nomine Zotto, qui in ea
principatus est per curricula viginti annorum. Interea Authari rex
legationem verbis pacificis ad Gunthramnum regem Francorum, patruum scilicet
Childeberti regis, direxit. A quo legati idem iocunde suscepti, sed ad
Childebertum, qui ei nepus ex fratre erat, directi sunt, ut per eius nutum
pax cum gente Langobardorum firmaretur. Erat autem Gunthramnus iste, de
quo diximus, rex pacificus et omni bonitate conspicuus. Cuius unum factum
satis admirabile libet nos huic nostrae historiae breviter inserere, praesertim
cum hoc Francorum historia noverimus minime contineri. Is, cum venatum
quodam tempore in silvam isset, et, ut adsolet fieri, hac illacque discurrentibus
sociis, ipse cum uno fidelissimo tamen suo remansisset, gravissimo somno
depressus, caput in genibus eiusdem fidelis sui reclinans, obdormivit.
De cuius ore parvum animal in modum reptilis egressum, tenuem rivulum,
qui propter discurrebat, ut transire possit, satagere coepit. Tunc isdem
in cuius gremio quiescebat spatam suam vagina exemptam super eundem rivulum
posuit; super quam illud reptile, de quo diximus, ad partem aliam transmeavit.
Quod cum non longe exinde in quoddam foramen montis ingressum fuisset,
et post aliquantum spatii regressum super eandem spatam praefatum rivulum
transmeasset, rursum in os Gunthramni, de quo exierat, introivit. Gunthramnus
post haec de somno expergefactus, mirificam se visionem vidisse narravit.
Retulit enim, paruisse sibi in somnis quod fluvium quendam per pontem ferreum
transisset et sub montem quendam introisset, ubi multum auri pondus aspexisset.
Is vero in cuius gremio caput tenuerat cum dormisset, quid de eo viderat
ei per ordinem retulit. Quid plura? Effossus est locus ille, et inestimabiles
thesauri, qui ibidem antiquitus positi fuerant, sunt reperti. De quo auro
ipse rex postmodum cyborium solidum mirae magnitudinis et magni ponderis
fecit, multisque illud preciosissimis gemmis decoratum ad sepulchrum Domini
Hierosolimam transmittere voluit. Sed cum minime potuisset, idem supra
corpus beati Marcelli martyris, quod in civitate Caballonno sepultum est,
ubi sedes regni illius erat, poni fecit; et est ibi usque in praesentem
diem. Nec est usquam ullum opus ex auro effectum, quod ei valeat conparari.
Sed nos, his breviter quae relatu digna erant contactis, ad historiam revertamur.
Interim dum legati Authari regis in Francia morarentur, rex Authari apud
Ticinum nonas septembris, veneno, ut tradunt, accepto, moritur postquam
sex regnaverat annos. Statimque a Langobardis legatio ad Childebertum regem
Francorum missa est, quae Authari regis mortem eidem nuntiaret et pacem
ab eo expeteret. Quod ille audiens, legatos quidem suscepit, pacem vero
in posterum se daturum promisit. Qui tamen praefatos legatos post aliquot
dies, promissa pace, absolvit. Regina vero Theudelinda quia satis placebat
Langobardis, permiserunt eam in regia consistere dignitate, suadentes ei,
ut sibi quem ipsa voluisset ex omnibus Langobardis virum eligeret, talem
scilicet qui regnum regere utiliter possit. Illa vero consilium cum prudentibus
habens, Agilulfum ducem Taurinatium et sibi virum et Langobardorum genti
regem elegit. Erat enim isdem vir strenuus et bellicosus et tam forma quam
animo ad regni gubernacula coaptatus. Cui statim regina ad se venire mandavit,
ipsaque ei obviam ad Laumellum oppidum properavit. Qui cum ad eam venisset,
ipsa sibi post aliqua verba vinum propinari fecit. Quae cum prior bibisset,
residuum Agilulfo ad bibendum tribuit. Is cum reginae, accepto poculo,
manum honorabiliter osculatus esset, regina cum rubore subridens, non deberi
sibi manum osculari, ait, quem osculum ad os, iungere oporteret. Moxque
eum ad suum basium erigens, ei de suis nuptiis deque regni dignitate aperuit.
Quid plura? Celebrantur cum magna laetitia nuptiae; suscepit Agilulf, qui
fuerat cognatus regis Authari, incoante iam mense novembrio, regiam dignitatem.
Sed tamen, congregatis in unum Langobardis, postea mense maio ab omnibus
in regnum apud Mediolanum levatus est. |
Bibliografia
Paulus Diaconus, Historia Langobardorum
(ed. Georg Waitz, MGH SS rerum Langobardicarum, Hannover 1878) |
Torna all'inizio pagina
|
